زمين شناسى پزشکى ، مطالعه اثر زمين و عوارض آن برروى سلامت انسان ، حيوان و گياه است . از گذشته دور تاثير عواملى چون آب و هوا ، ميزان رطوبت ، دما و ارتفاع و ديگر عوامل محيطي برروى، انسانها شناخته شده است. اين علم دانشى ميان رشته اى است که به تبعات ديگر شاخه هاى مختلف علوم چون بيولوژى ، شيمى ، فيزيک ، رياضيات،آمار ، کشاورزى ، آب و هوا شناسى ، مينرالوژى ، ايمونولوژى ، اپيدميولوژى ، پاتولوژى و پزشکى جغرافيايى مى پردازد. بررسى و تفحص در هرشاخه از اين علم، دنياى وسيعى ازاجزاء بهم پيوسته ومرتبط با کل را به ما مى نماياند .با کشف قوانين حاکم بر اين ارتباط ، به ماهيت کلى هدف زمين شناسى پزشکى مى رسيم که اين هدف همان شناخت عوامل ژئوژنيک و تأثير بر سلامت موجودات زنده است .
همانگونه که پوسته زمين از عناصر مختلف تشکيل يافته است اعضاء و اندام هاى موجودات زنده نيز از عناصر مختلف بوجود آمده اند. براى مثال بيش از 99 % وزن اندام هاى انسانى از 6 عنصر اکسيژن ، کربن ، هيدروژن ، نيتروژن ، کلسيم و فسفر تشکيل يافته است . برپايه مطالعات انجام شده دو گروه اصلى از عناصر اهميت ويژه اى درسلامت و بهداشت انسان دارند . گروه اول ، عناصر ضرورى و حياتى شامل آهن ، منيزيم ، پتاسيم ، کلسيم ، روى ، مس ، يّد ، سلنيم ، فلورئور است . گروه دوم شامل عناصرى است که در مقادير بسيار کم ، اثرات فيزيولوژيکى زيانآورى ايجاد مينمايند که عبارتند از کادميم ،آلومينيوم ، ارسنيک ، سرب ، جيوه و برخى از ترکيبات اورانيوم.
بنابراين فرآيندهاى بيولوژيک ، اين عناصر را براى انجام وظايف بيوشيميايى خاص و ضرورى براى ادامه حيات بکار مى گيرند.برخى از اين عناصر، نقش مهمى در متابوليسم عادى وعملکردهاى فيزيولوژيک درانسان دارند مثلاً کلسيم ، فسفر، فلوئور ومنيزيم نقش مهمى در عملکردهاى ساختارى استخوان و غشاء سلولى دارند. برخى از اين عناصر مثل روى، مس ، سلنيم ، منگنز و موليبدن ، از اجزاء ضرورى آنزيم ها بوده ويا به عنوان حامل آهن براى ليگاندها در متابوليسم عمل مى نمايد . گروهى نيز همانند يّد و کروم ، در ساختار اصلى هورمون ها شرکت دارند . بنابراين عناصر در چرخه طبيعى حيات از طريق خاک ، آب و گياه وارد سيستم بدن موجودات زنده مى شوند .
ژئومديسين يا زمين شناسى پزشکى شاخه اى از زمين شناسى زيست محيطى است که به بررسى ارتباط بيماريها و درمان آنها با وضعيت زمين شناسى مى پردازد . از سالها پيش دانشمندان ايرانى چون زکريا رازى و ابوعلى سينا به ارتباط بوم و زمين با بيماريهاى مختلف پى برده بودن براى مثال ابوعلى سينا در کتال قانون چنين عنوان نموده است : " بدان که هر يک از فصول در هر منطقه اى از مناطق زمين نوعى بيمارى بر مى انگيزد " علاوه بر دانشمندان ايرانى محققين ديگرى از ساير ممالک به بررسى اين آثار پرداخته اند و برخى نيز بدون داشتن دانش ژئومديسين فقط شاهد و ثبت کننده ارتباط بيماريها با وضعيت زمين بوده اند از جمله مى توان به مارکوپلو سياح مشهور ايتاليايى اشاره نمود که درباره مرگ مرموز اسبهاى اروپايى در منطقه اى از چين مى نويسد پس از گذشت چند قرن علت مرگ را وجود سلنيوم زياد خاک دانشته اند . امروزه دانشمندان علل بسيارى از مرگ و ميرهاى و مسموميت هاى منطقه اى را در خصوصيات زمين پى مى جويند . بشر از ديرباز سعى در مقابله و کاهش خسارات ناشى از حوادث غيرمترقبه جهانى داشته است از جمله اين حوادث مى توان به پديده هاى زمين شناختى چون زمين لرزه ، آتشفشان ، رانش ها و لغزش ها ، سيل و توفان اشاره نمود . علاوه بر اين بسيارى از بيماريهايى که در مناطق مختلف بصورت اپيدمى شايع مى گردند و بسيار خطر آفرين بوده به نحوى مربوط به پديده ها و وضعيت زمين شناختى منطقه مى باشند براى مثال مواد سوزان آتشفشانها علاوه بر کشندگى سريع سبب آزاد شدن گازهاى سمى خطرناک در گستره و سيع ( بيش از 10000 کيلومتر مربع ) مى شود که اين گازها سبب ايجاد بيماريهاى ريوى و متاسيون هاى پوستى و ... مى باشند و يا خروج گازهاى سمى و آزاد شدن مواد راسب و ايجاد ترکيبات فرار در حين زمين لرزه سبب مسموميت هاى شديد در منطقه ( معادن ) مى شود ، علاوه بر آن به سبب ايجاد شرايط احيا و فساد بافتهاى حيوانى احتمال آلودگى آبهاى سطحى و زير زمينى به شدت افزايش مى يابد .
در مجموع زمين لرزه مى تواند سبب بر هم خوردن نظم اکولوژيکى در يک منطقه مى گردد بصورتيکه اولاً گازهاى سمى امکان راهيابى به سطوح فوقانى زمين و يا حتى جو را پيدا مى کنند و در ثانى لايه هاى محصور سمى ( لايه هاى سرب ، جيوه ، سيانور ارسنيک امکان مجاورت آبهاى زيرزمينى را پيدا مى نمايند بنابراين احتمال تغيير شيمى آبهاى زير زمينى به شدت افزايش مى يابد . در پديده خشکسالى ابتدا سطح آب زير زمينى کاهش يافته که اين عمل سبب تغيير منطقه غير اکسيدان با اسباع کامل به منطقه اکسيدان با اشباع متفاوت مى گردد تغييرات ميزان اکسيداسيون سبب تبديل مواد نامحلول به مواد محلول در آب مى گردد ( تبديل سولفيد به سولفات ) اين مواد در آب حل گشته و با استخراج و مصرف آن جان انسانها به خطر مى افتد مانند حادثه غرب سنگال که در اثر برداشت به رويه آب ميزان ارسنيک در آبهاى زيرزمينى بشدت افزايش يافت .
در مجموع پديده هايى چون :
1- راهيابى باطله هاى مواد معدنى سمى بر اثر استخراج و انبارش آنها به آب زيرزمينى و شبکه هيدروگرافى .
2- راهيابى باطله هاى مواد معدنى بر اثر تغيير سطح اساس سفره ( در سيل و خشکسالى ) .
3- تبديل مواد سمى نامحلول به محلول ( در خشکسالى)
4- آزاد شدن گازهاى سمى در هنگام زمين لرزه .
5- انتشار مواد سمى بر اثر آتشفشانى .
6- شيوع بيماريهاى بومى على الخصوص مسموميتها و کمبودهايى که اکثراً متاثر از شرايط زمين شناسى منطقه است .
7- آلودگى هاى ميکروبى و شيميايى آب بر اثر عدم فيلترهاى طبيعى . همگى از جمله مواردى هستند که لزوم بررسيهاى زمين شناسى را در امور بهداشتى يک ناحيه گوشزد مى نمايند .
بنابراين براى پيشبرد هر چه بهتر و رسيدن سريعتر اهدافيکه سلامتى جامعه را حفظ مى نمايد مطالعات زمين شناسى زيست محيطى در گستره ايران زمين امرى ضرورى به نظر مى رسد .
GEOLOGICAL SURVEY OF IRAN ثبت دامنه
|
منوی اصلی
نویسنده: 
