شاید تاریخ حیات بر زمین بایستی از نو نوشته شود. زیرا با کشف فسیل‌های میکروسکوپی جدید در کانادا انقلابی در دانش بشری رخ داده است. این فسیل‌های ۴ میلیارد ساله نازک‌تر از تار مو هستند. احتمال حیات در مریخ هم مطرح شده است.

گروهی از پژوهشگران روز چهارشنبه (اول مارس/ ۱۱ اسفند) در هفته‌نامه تخصصی "نیچر" اعلام کردند که موفق به کشف قدیمی‌ترین فسیل‌های میکروسکوپی تاکنون شناخته‌شده شده‌اند؛ فسیل‌هایی که به عنوان "شاهدی مستقیم" برای حیات بر سیاره ما در حدود ۴ میلیارد سال پیش ارزیابی می‌شوند. این کشف تاریخی می‌تواند حتی نظریه‌های تاکنونی درباره امکان حیات بر دیگر سیاره‌ها را نیز دگرگون کند.

به نوشته‌ی دومینیک پاپینو، از کالج دانشگاهی لندن و سرپرست این تیم تحقیقاتی، فسیل‌های میکروسکوپی کشف‌شده در کانادا حدود ۳۰۰ میلیون سال قدیمی‌تر از قدیمی‌ترین فسیل‌های تاکنون شناخته‌شده هستند.

پاپینو و همکارانش در مؤسسه‌های تحقیقاتی زمین‌شناسی آمریکا، نروژ و نیز دانشگاه اتاوا، قدمت این میکرو−سنگواره‌ها را بین ۳ میلیارد و ۷۷۰ میلیون و ۴ میلیارد و ۲۹۰ میلیون سال تخمین زده‌اند.

ظریف‌تر از تار مو

قدیمی‌ترین فسیل‌های میکروسکوپی تا پیش از این شناخته‌شده، در غرب استرالیا کشف شده بودند و ۳ میلیارد و ۴۶۰ میلیون سال قدمت داشتند. تیم تحقیقاتی پاپینو این سنگواره‌های ریز را در لایه‌های کوارتز در کمربند گرین‌استون نیوواگیتوک در استان کبک کانادا یافته است.

عرض این فسیل‌های میکروسکوپی نصف قطر یک تار مو و طول‌شان تا نیم میلی‌متر است و به شکل لوله‌ها و رشته‌هایی سرخرنگ جلوه می‌کنند.

بر اساس پژوهش تیم تحقیقاتی پاپینو، فسیل‌های کشف‌شده، بازمانده‌ی باکتری‌هایی هستند که در نزدیکی شکاف‌های کف اقیانوس که مواد مذاب زمین را به بیرون سرازیر می‌کرده، می‌زیسته‌‌اند و از آهن تغذیه می‌کرده‌اند. هنوز هم در سیاره ما هستند فضاهای حیاتی هیدروترمال سرشار از آهنی که باکتری‌ها در آنها زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها شباهت زیادی به باکتری‌های کهنسالی دارند که اینک بازمانده‌های آنها یافت شده‌اند.

دانشمندان تاکنون همواره در رابطه با کشف احتمالی فسیل‌های میکروسکوپی این تردید را داشته‌اند که آیا آنها واقعا به ریشه‌های زیستی حیات راه می‌برند. پژوهشگران پیرامون پاپینو اما روش‌های بسیاری را برای تجزیه و تحلیل میکرو−سنگواره‌ها به کار برده‌اند؛ از جمله استفاده از روش اسکن لیزری. این پژوهشگران تشریح کرده‌اند که به‌ویژه آثار آپاتیت یا کلسیم فسفات و یک ترکیب کربن دیگر دلایل محکمی بر وجود حیات هستند.

احتمال حیات بر مریخ

دومینیک پاپینو به خبرگزاری فرانسه گفته است که گرچه برای تعیین قدمت فسیل‌ها "روشی قابل اتکا" به کار رفته، نتیجه‌ی کار اما "کماکان قابل بحث می‌ماند". به همین جهت، سرپرست تیم تحقیقاتی و همکارانش به شکلی محتاطانه عمر این فسیل‌های میکروسکوپی را دست‌کم ۳ میلیارد و ۷۷۰ میلیون سال اعلام کرده‌اند.

آنگونه که نویسندگان این پژوهش اعلام کرده‌اند، کشف این میکرو−سنگواره‌ها می‌تواند نظریه‌ها درباره وجود حیات در سیاره‌های دیگر را نیز دگرگون کند. اینکه در زمانی نسبتا کوتاه پس از به‌وجود آمدن کره زمین در حدود ۴ میلیارد و ۵۷۰ میلیون سال پیش، آثار حیات بر سیاره ما ظاهر شده باشد، این گمان را تقویت می‌کند که در دیگر سیاره‌های دارای آب در خارج از منظومه شمسی نیز در زمان‌هایی چنین دور موجودات زنده وجود داشته بوده باشند.

متیو داد، از مرکز فناوری نانو در لندن و نویسنده‌ی همراه پاپینو، تأکید می‌کند که بر سطح مریخ نیز در همان زمان، همچون بر سطح زمین، آب جاری بوده است. متیو داد در ویدئویی که در تارنمای اینترنی "نیچر" منتشر شده گفته است، پس قابل تصور است که بتوان دلایلی نیز برای وجود حیات در ۴ میلیارد سال پیش در مریخ پیدا کرد. او در عین حال ادامه می‌دهد، البته شاید هم زمین "تنها موردی استثنایی باشد".

کشف سیارات پدیده تازه یا عجیبی نیست، اما این نخستین بار است که چند سیاره با اندازه ای نزدیک به کره زمین کشف می شوند که همگی به دور یک ستاره می گردند.

این ستاره چندان نورانی نیست و حجم کم و دمای پایینی دارد، اما نکته مهم این است که سه سیاره از هفت سیاره تازه کشف شده در فاصله ای از این ستاره قرار دارند که امکان حیات را فراهم می کند.

توماس زوربوچن از ناسا توضیح می دهد: «این سیاره ها از جمله بهترین هایی هستند که تاکنون رصد کردیم. تلسکوپ فضایی جیمز وب به ما این امکان را می دهد که جو و علائم احتمالی حیات را در این سیاره ها بررسی کنیم. اکنون دیگر سوال این نیست که آیا زمین دیگری وجود دارد یا نه، اکنون سوال این است که کی آن را پیدا خواهیم کرد.»

نخستین بررسی ها حاکی از آن است که سطح شش سیاره سفت و سنگی است و دمای آنها بین صفر تا یکصد درجه سانتیگراد است.

ستاره ترپیست-۱ را نخستین بار تیم اخترشناسان بلژیکی در ماه مه سال ۲۰۱۶ و به لطف تلسکوپ ترپیست کشف کردند. آنها به مدت ۲۰ روز مسیر نور این ستاره را دنبال کردند موفق شدند عبور سه سیاره احتمالی از برابر قرص آن را گزارش کنند.

جرمی ویلکس، خبرنگار و تهیه کننده برنامه «فضا» یورونیوز می گوید: «کشف این منظومه کوچک گواهی است از تحولات شگفت انگیز علم ستاره شناسی. درست است که شباهت این هفت سیاره به کره زمین هیجان انگیز است ولی نباید فراموش کرد که هفته ای نیست که پژوهشگران سیاره یا ستاره ای تازه در کهکشان ما کشف نکنند. راه شیری مملو از میلیارد ها سیاره و ستاره است. و هرچند رویا و آرزو بر کسی عیب نیست، اما نباید هم خیلی زود نتیجه گیری کرد؛ اینکه این سیاره ها قابل زندگی هستند به این معنی نیست که واقعا موجوداتی در آنها زندگی می کنند. زمین، زهره و مریخ هم سیارات «زیست پذیر» هستند که دور خورشید می گردند، اما تا امروز اثری از حیات در مریخ و زهره یافت نشده است.»